چشمان مشاهده‎‌گر: کمک به کاهش رفتارهای ضداجتماعی

چشمان مشاهده‎‌گر: کمک به کاهش رفتارهای ضداجتماعی

پژوهشگران دانشگاه نیوکاسل در پژوهشی جدید نشان داده‏‌اند که افراد، محصولاتی که عکس چشم بر روی آن چاپ شده است را با احتمال کمتری به صورت زباله دور می‌‏ریزند.
این پژوهش مبتنی بر استفاده از پدیده‏‌ای با عنوان ” اثر چشمان مشاهده‌‏گر” است که نشان می‌‏دهد چنانچه تصاویری از چشم واقعی انسان (و نه چشم مصنوعی) در محیط شرکت‏‌کنندگان قرار گیرد، اغلب سبب می‌‏شود تا آن‏‌ها نسبت به کسانی که مورد مشاهده قرار نمی‏‌گیرند، به روشی اجتماعی‌‏تر رفتار کنند. بر این اساس، افراد نسبت به علایمی که دلالت بر مشاهده شدن آن‌‏ها دارد، به شدت حساس هستند و به نظر می‏‌رسد که حتّا در برخی موارد، علایم ظریف هم کافی است تا رفتار خود را تنظیم نماید. در این شرایط، تصمیم‏‌گیری‏‌های رفتاری با احتمال بیشتری مورد موافقت دیگران قرار می‏‌گیرد.
داده‏‌های این پژوهش خارج از ساختمان‌های محدودة دانشگاه نیوکاسل، در دو مکان ایمن برای نگهداری دوچرخه که گروه کثیری از دانشجویان و کارکنان دوچرخه‏‌های خود را در آنجا قفل می‏‌کردند، جمع‏‌آوری گردید. پژوهشگران در این دو مکان، که هر یک دارای تعدادی سطل زباله بود، موقعیت‏‌های استانداردی را برای زباله ریختن ایجاد کردند و سپس، دو آزمایش را به انجام رساندند. در آزمایش نخست، دو بروشور اطلاعاتی مشابه را در یک کاغذ سیاه و سفید چاپ کردند که دارای پیامی نامرتبط با ریختن زباله، به این مضمون بود: «مراقب دزدان دوچرخه باشید. دوچرخه‏‌تان را قفل کنید.». در مرکز بروشور اول تصویر یک جفت چشم درشتِ مردی که مستقیماً به آن‌ها خیره شده بود، با این توضیح در بالای آن که «دزدان دوچرخه، ما در حال مشاهدة شما هستیم» و همچنین آرم‌هایی از پلیس محلی و دانشگاه قرار داشت. در بروشور دوم، چشمان مرد مشاهده‏‌گر به طورکامل توسط تصویر دیگری که قفل یک دوچرخه را نشان می‌‏داد، پوشانده شد در حالی‌که آرم دانشگاه، پلیس و کلمات «دزدان دوچرخه، ما در حال مشاهدة شما هستیم» هنوز هم به طور واضح قابل مشاهده بود. بروشورها توسط یک نوار کِشی به انتهای دستة هر دوچرخه وصل شد به نحوی که اگر دانشجویان و یا کارکنان می‏‌خواستند از دوچرخة خود استفاده نمایند، مجبور به بازکردن نوارکِشی و بیرون آوردن بروشورها بودند. آزمایش دوم مشابه آزمایش نخست طراحی گردید با این تفاوت که اندازة چشمان مشاهده‏‌گر از نظر طول و عرض کوچک شده و به 1/3 عکس قبلی تقلیل یافت و بروشور نیز به جای آن‏‌که سیاه و سفید باشد، رنگی بود.
نتایج به دست آمده از هر دو آزمایش نشان داد که وجود تصویر چشمان مشاهده‌گر بر روی بروشور این احتمال که بروشور به صورت زباله درآید را در حدود 2/3 کاهش می‌‏دهد. به گفتة پژوهشگر ارشد این پژوهش: «یافته‌‏های ما نشان می‏‌دهد که وجود تصاویر چشم می‏‌تواند رفتار همیارانه را ترغیب نماید و ما فکر می‏‌کنیم که این موضوع به دلیل آن است که افراد احساس می‏‌کنند در حال مشاهده شدن هستند. هنگامی که به تفکر دیگران دربارة خودمان اهمیت می‌‏دهیم بهتر، و هنگامی که احساس می‏‌کنیم آن‏‌ها به ما نگاه می‏‌کنند درستکارانه‌تر رفتار می‏‌کنیم. نتایج پژوهش ما این موضوع را تقویت می‌‏کند که چرا نیازی نبود تا پیامی را در این‌باره که زباله نریزید، ضمیمه کنیم زیرا مردم می‏‌دانند که زباله ریختن رفتاری ضد اجتماعی است. بنابراین کافی بود که فقط تصویری از چشم‌ها وجود داشته باشد.»
به اعتقاد پژوهشگران، یافته‏‌های این پژوهش می‌‏تواند کمکی واقعی نسبت به سایر موارد نیز باشد. به عنوان مثال، خرده‌فروشانِ غذاهای آماده، ممکن است بخواهند این ایده را بر روی بسته‌بندی‏‌های غذایی خود به کار برند تا مردم را از دور انداختن لفافه‏‌ها منصرف کنند. این روشی بسیار ساده، اما مفید برای کاهش زباله‌‏ریزی است.
منبع: دانشگاه نیوکاسل