پژوهشگران دانشگاه نیوکاسل در پژوهشی جدید نشان دادهاند که افراد، محصولاتی که عکس چشم بر روی آن چاپ شده است را با احتمال کمتری به صورت زباله دور میریزند.
این پژوهش مبتنی بر استفاده از پدیدهای با عنوان ” اثر چشمان مشاهدهگر” است که نشان میدهد چنانچه تصاویری از چشم واقعی انسان (و نه چشم مصنوعی) در محیط شرکتکنندگان قرار گیرد، اغلب سبب میشود تا آنها نسبت به کسانی که مورد مشاهده قرار نمیگیرند، به روشی اجتماعیتر رفتار کنند. بر این اساس، افراد نسبت به علایمی که دلالت بر مشاهده شدن آنها دارد، به شدت حساس هستند و به نظر میرسد که حتّا در برخی موارد، علایم ظریف هم کافی است تا رفتار خود را تنظیم نماید. در این شرایط، تصمیمگیریهای رفتاری با احتمال بیشتری مورد موافقت دیگران قرار میگیرد.
دادههای این پژوهش خارج از ساختمانهای محدودة دانشگاه نیوکاسل، در دو مکان ایمن برای نگهداری دوچرخه که گروه کثیری از دانشجویان و کارکنان دوچرخههای خود را در آنجا قفل میکردند، جمعآوری گردید. پژوهشگران در این دو مکان، که هر یک دارای تعدادی سطل زباله بود، موقعیتهای استانداردی را برای زباله ریختن ایجاد کردند و سپس، دو آزمایش را به انجام رساندند. در آزمایش نخست، دو بروشور اطلاعاتی مشابه را در یک کاغذ سیاه و سفید چاپ کردند که دارای پیامی نامرتبط با ریختن زباله، به این مضمون بود: «مراقب دزدان دوچرخه باشید. دوچرخهتان را قفل کنید.». در مرکز بروشور اول تصویر یک جفت چشم درشتِ مردی که مستقیماً به آنها خیره شده بود، با این توضیح در بالای آن که «دزدان دوچرخه، ما در حال مشاهدة شما هستیم» و همچنین آرمهایی از پلیس محلی و دانشگاه قرار داشت. در بروشور دوم، چشمان مرد مشاهدهگر به طورکامل توسط تصویر دیگری که قفل یک دوچرخه را نشان میداد، پوشانده شد در حالیکه آرم دانشگاه، پلیس و کلمات «دزدان دوچرخه، ما در حال مشاهدة شما هستیم» هنوز هم به طور واضح قابل مشاهده بود. بروشورها توسط یک نوار کِشی به انتهای دستة هر دوچرخه وصل شد به نحوی که اگر دانشجویان و یا کارکنان میخواستند از دوچرخة خود استفاده نمایند، مجبور به بازکردن نوارکِشی و بیرون آوردن بروشورها بودند. آزمایش دوم مشابه آزمایش نخست طراحی گردید با این تفاوت که اندازة چشمان مشاهدهگر از نظر طول و عرض کوچک شده و به 1/3 عکس قبلی تقلیل یافت و بروشور نیز به جای آنکه سیاه و سفید باشد، رنگی بود.
نتایج به دست آمده از هر دو آزمایش نشان داد که وجود تصویر چشمان مشاهدهگر بر روی بروشور این احتمال که بروشور به صورت زباله درآید را در حدود 2/3 کاهش میدهد. به گفتة پژوهشگر ارشد این پژوهش: «یافتههای ما نشان میدهد که وجود تصاویر چشم میتواند رفتار همیارانه را ترغیب نماید و ما فکر میکنیم که این موضوع به دلیل آن است که افراد احساس میکنند در حال مشاهده شدن هستند. هنگامی که به تفکر دیگران دربارة خودمان اهمیت میدهیم بهتر، و هنگامی که احساس میکنیم آنها به ما نگاه میکنند درستکارانهتر رفتار میکنیم. نتایج پژوهش ما این موضوع را تقویت میکند که چرا نیازی نبود تا پیامی را در اینباره که زباله نریزید، ضمیمه کنیم زیرا مردم میدانند که زباله ریختن رفتاری ضد اجتماعی است. بنابراین کافی بود که فقط تصویری از چشمها وجود داشته باشد.»
به اعتقاد پژوهشگران، یافتههای این پژوهش میتواند کمکی واقعی نسبت به سایر موارد نیز باشد. به عنوان مثال، خردهفروشانِ غذاهای آماده، ممکن است بخواهند این ایده را بر روی بستهبندیهای غذایی خود به کار برند تا مردم را از دور انداختن لفافهها منصرف کنند. این روشی بسیار ساده، اما مفید برای کاهش زبالهریزی است.
منبع: دانشگاه نیوکاسل